Interview met George ten Hoope, beheerder Eerebegraafplaats Bloemendaal
door Mieke Benda en Ron Hogenboom[1]
“Jekan de man wel weghalen bij de begraafplaats, maar de begraafplaats niet uit deman”
Zo sluit de beheerder van de Eerebegraafplaatsin Bloemendaal George ten Hoope al parafraserend zijn loopbaan na 29 jaar af.Hij begint met zijn vrouw Anneke een nieuw leven in Limmen. Hoewel Ten Hoope “pas” in 1991 begon alsbeheerder van de Eerebegraafplaats, was deze bijzondere plek voor hem bekendterrein. In feite trad hij in de voetsporen van zijn vader. Die was tot 1971beheerder geweest. Zo kwam het dat ten Hoope in 1950 werd geboren bij deEerebegraafplaats.
Kader – Achtergrond Hannie Schafts graf opEerebegraafplaats
Op de ingetogen en tegelijkertijdindrukwekkende Eerebegraafplaats in Overveen, gemeente Bloemendaal, liggen 372Nederlandse verzetsstrijders begraven[2].Een daarvan, de enige vrouw, is Hannie Schaft. Zij werd op 27 november 1945 opdeze bijzondere locatie herbegraven. De herbegrafenis vond destijds plaats inaanwezigheid van Koningin Wilhelmina, kroonprinses Juliana, prins Bernard enminister-president Schermerhorn[3].Eerder dat jaar, op 17 april, werd het “meisje met het rode haar” in diezelfdeBloemendaalse duinen gefusilleerd. Dat was een kleine twee kilometer van haarlaatste rustplaats. De Nederlandse SD-er Maarten Kuiper doodde haar met zijnmachinepistool, waarna ze ter plekke in een kuil werd begraven. Met haarleven bracht Hannie Schaft, zoals honderden andere verzetsstrijders, hetzwaarste offer voor onze vrijheid. Op elke laatste zondag van november vindt opde Eerebegraafplaats een kranslegging plaats bij het graf van Hannie Schaft.
Het gezin waarin hij ter wereld kwam, wasenkele jaren eerder vanuit de Lourens Kosterstraat in Haarlem, verhuisd naar dedienstwoning bij de Eerebegraafplaats.
Zijn vader had de aanleg van deEerebegraafplaats begeleid. Met restmaterialen bouwde de aannemertegelijkertijd een dienstwoning voor de aan te stellen beheerder. Dat Tten Hoope senior dit zou worden, lag eigenlijk voor de hand. Hij was enerzijdsal lang actief in de uitvaartbranche. Anderzijds was hij nauw betrokken bij hetverzet (zie kader). In die hoedanigheid hielp hij mee bij alle 422 opgravingenvan gefusilleerde verzetsstrijders in de Bloemendaalse duinen[4].Op de beelden die Pinkeltje-auteur en amateurfilmer Dick Laan hierbij schoot,is Ten Hoope sr. te zien. Daarbij wordt het de kijker direct duidelijk dat dezeopgravingen, die in de periode van vlak na de bevrijding tot in augustus 1945plaatsvonden, een mentaal bijzonder aangrijpende aangelegenheid moeten zijngeweest.Ten Hoope sr. is hierdoor voorde rest van zijn leven getekend, zo geeft zijn zoon aan. Het leidde ook tot eenbreuk tussen zijn vader en moeder.
Kader – Ten Hoope sr. verrichtte werk voorhet verzet
Ten Hoope sr. had in de oorlog een eigenbootdienst voor het vervoer van vee. Tegelijkertijd was hij koetsier bij deHaarlemse firma Feije voor trouwerijen en begrafenissen[5].Het was dan ook begrijpelijk dat het verzet hem benaderde. En met succes; TenHoope hield zich al snel bezig met het illegaal vervoeren van onderduikers,wapens en munitie. Twee keer werd hij daarbij opgepakt. En beide keren wist hijte ontsnappen. De eerste keer was bij de sluis in Nauerna in de Zaanstreek.Aldaar wachtten de Duitsers zijn boot in de winterkou op; ze wisten van zijnkomst. De sluiswachter voerde de Duitse officieren tijdens de ondervraging van TenHoope in het kantoortje bij de sluis echter dronken. Toen ze in slaap warengesukkeld, kon hij ontsnappen. De tweede keer werd Ten Hoope met zijn boot in desluis van Spaarndam gesnapt. Hij zou naar het SD-kantoor aan het Kenaupark inHaarlem voor ondervraging worden gebracht. Dat betekende weinig goeds. TenHoope wist de Duitse officieren echter te overmeesteren, waarbij hij zichgenoodzaakt zag beiden met hun eigen wapen te doodden. Daarna is hijondergedoken.
Gestolen grafsteen
Een van de verzetsstrijders die Ten Hoope sr.heeft opgegraven en daarna herbegroef, was Hannie Schaft. Zij werd volgens TenHoope op vrijdag 1 juni 1945 op aanwijzingen van SD-er Kuiper gevonden in haarcirca 60 centimeter diepe graf. De patholoog-anatoom stelde vervolgens vast datze met twee kogels in haar hoofd om het leven was gebracht. Ten Hoope jr. vermoedtdat het lichaam van Hannie Schaft naar de opgraving tijdelijk naar debegraafplaats aan de Kleverlaan is gebracht[6].Bijna een half jaar later is ze op 27 november 1945 op de Eerebegraafplaatsherbegraven. De steen die daarna op haar graf werd geplaatst, is overigens inde jaren ’80 gestolen, zo meldt Ten Hoope. Deze is later op het strand weerteruggevonden. Toen lag op het graf echter inmiddels een nieuwe steen, die defirma Swaalf uit Haarlem had gemaakt. Ten Hoope heeft geen idee waar deoriginele steen is gebleven. Deze is nooit teruggeplaatst (mogelijk was dezebeschadigd).
Bijzondere bezoekers
Ten Hoope bracht in zijn jeugd veel tijd metzijn vader door tijdens diens werkzaamheden op en rond de Eerebegraafplaats. Opdeze manier kwam hij bijzonder veel te weten. Tevens ontmoette hij vaak familieleden,vrienden en oud-medeverzetsstrijders die de graven kwamen bezoeken. Zo heeftTen Hoope als kind de ouders van Hannie Schaft ontmoet[7].Het waren volgens hem gebroken mensen door het grote verlies van hun tweegeliefde dochters. In de zeventiger jaren zijn ze kinderloos gestorven. Ook delangjarige minister Joseph Luns van Buitenlandse Zaken, oud-schrijver encolumnist Godfried Bomans en cabaretier Toon Hermans kwamen vaak langs, op deEerebegraafplaats en ook bij de familie Ten Hoope thuis. Dat deze bezoeken niettot een enkele keer beperkt bleven, blijkt wel uit het feit dat Hermans’biograaf bij Ten Hoope langs is geweest om achtergrondinformatie over dezebezoeken te vergaren. Meer recent zijn de spelers van de in Valkenburgdraaiende musical Soldaat van Oranjein Overveen langs geweest. Dit was tijdens de opnames voor de RTL-serie EreveldVol Leven. Een aantal jonge crewleden kreeg het daarbijemotioneel te kwaad, toen zij de vele graven van de vaak jong gestorvenverzetsstrijders zagen. Zelf beleefde Ten Hoope zo’n moment bij de opnames voorde documentaire over de eveneensin Bloemendaal begraven verzetsheld Johannes Post. (Deze Documentaire wordt op 29 april 2019 bijhet programma 2Doc om 21.00 uur uitgezonden). Ten Hoope speelde eenvan de verzetsstrijders die in de duinen zou worden geëxecuteerd. De spanningliep daarbij hoog op toen hij samen met anderen in een kuil wachtte op denaderende dood.
Vanvechtpak tot smoking
Formeelis Ten Hoope voor 12 uur per week als beheerder in dienst van de Stichting’40-’45. Feitelijk liggen de kaarten anders. Het zijn van beheerder betekent inde praktijk volgens Ten Hoope dat je het gehele jaar door 24/7 dienst hebt. Hijopent elke dag ’s morgens het toegangshek dat hij de avond ervoor heeftgesloten en hijst dagelijks de Nederlandse driekleur. Verder zorgt Ten Hoopevoor orde en veiligheid op de Eerebegraafplaats. Want hoewel in het algemeen demeesten deze plaats met respect benaderen, heeft hij in de afgelopen decenniahelaas soms minder fraaie zaken meegemaakt. Denk aan drugs dealen, vandalismeen afvaldumping. Ook is hij ‘gastheer’ voor de vele bezoekers. De drukstbezochte herdenking is die op 4 mei. Elk jaar trekt de Nationale Dodenherdenking zo’n 5.000 deelnemers naarBloemendaal. Tevens ontvangt Ten Hoope in de weken voor en na deDodenherdenking leerlingen van groep 8 van in totaal 36 scholen uit de regio.Hetzelfde geldt voor zijn ‘optreden’ bij afzonderlijke herdenkingen, zoals dejaarlijkse zo geheten Parool-herdenkingop 5 februari. Ook bij de kranslegging in het laatste weekend vannovember op het graf van Hannie Schaft zorgt Ten Hoope elk jaar voor deplechtige omlijsting. Van deze herdenking, die sinds 1982 plaatsvindt, kendeTen Hoope de gezusters en medeverzetsstrijders en vriendinnen van HannieSchaft: Freddie Dekker-Oversteegen en Truus Menger-Oversteegen. Hoewel hij henin de loop der jaren ouder heeft zien worden, bleven ze tot hun dood van binnennog steeds strijdbaar en taai van geest. Ze zeiden vrijwel ook altijd tegen hem“zo jongen, zorg je goed voor haar!”.
Moeilijkerhet “verhaal” over te dragen
Tijdensde rondleidingen die hij aan scholieren geeft, spreekt Ten Hoope meestal dehoop uit dat over 100 jaar deEerebegraafplaats er nog zo bijligt als vandaag. En dat Nederlanders op 4 meinog steeds de doden uit de Tweede Wereldoorlog herdenken. Op de vervolgensvrijwel altijd volgende vraag van kinderen over het waarom, is Ten Hoopehelder. Dat zou namelijk betekenen dat de Tweede Wereldoorlog de laatste oorlogop Nederlandse bodem is geweest. Dat we sindsdien vrede in West-Europa kennen.
Tegelijkertijd vindt Ten Hoope het tegenwoordig lastiger geworden het ‘verhaal’over de oorlog over te brengen op jonge generaties. Het is moeilijk bij huidigescholieren ‘binnen te komen’, het voor hen invoelbaar te maken. De oorlog isvoor hen zo lang geleden. De eerste generatie is bijna uitgestorven, waardoorscholieren geen familielid meer hebben die hen het verhaal kan vertellen.Positief is daarom volgens Ten Hoope dat bijvoorbeeld het Verzetsmuseum inAmsterdam een junior-afdeling heeft ingericht. Zulke initiatieven zijnnodig om effectief de ‘boodschap’ over te dragen. Want datgene wat in de wereldgebeurt, stemt Ten Hoope niet altijd positief. Als hij nadenkt over waar ‘we’over 10 of 20 jaar zouden kunnen staan, baart dat hem geregeld zorgen. Er isveel haat en nijd, de cohesie in het Westen wordt minder, terwijl de onderlingestrijd juist toeneemt. Zij wordt ook op een grove manier veelal uitgesproken.
Dubbelafscheid
2019wordt voor Ten Hoope en zijn vrouw Anneke een dubbel afscheid. Ze vertrekkennamelijk ook uit Ten Hoopes geboortehuis, dat tegelijkertijd de dienstwoning opde Eerebegraafplaats aan de Zeeweg is. Eind dit jaar verhuizen ze naar hetNoord-Hollandse Limmen*. Dit 7.000 inwoners tellende dorp, een van de oudstevan de provincie, is eveneens een Zeeweg rijk. Wie Ten Hoope zal opvolgen, isnog onbekend. Onbekend is eveneens of Ten Hoope iets gaat doen met de schat aaninformatie die hij meedraagt. Want dat werd ons tijdens het gesprek welduidelijk. Sommigen hebben hem al de suggestie gegeven een boek te schrijven.Hij sluit dit niet uit. Gelukkig maar. Want het zou immers zonde zijn als zijnkennis verloren zou gaan.
[1] Beiden zijnbestuurslid van Nationale Hannie Schaft de Stichting, https://hannieschaft.nl/stichting/.
[2] Op in totaal 45locaties in de duinen zijn 422 slachtoffers gevonden. Van hen zijn 372herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal; de overige verzetsstrijderszijn bijgezet in een familiegraf of zijn herbegraven in de gemeente vanherkomst (bron: Wikipedia,2019).
[3] Daarbij stonden vanafde Grote of Sint-Bavo Kerk aan de Grote Markt in Haarlem tot aan deEerebegraafplaats aaneengesloten rijen van mensen om haar de laatste eer tebewijzen.
[4] In de eersteoorlogsjaren werden de omgebrachte verzetslieden vaak nog gecremeerd in o.a.Driehuis-Westerveld. Toen fossiele brandstoffen in de loop van de oorlogschaarser werden, begonnen de Duitsers met het begraven van gefusilleerde verzetsstrijdersin de duinen.
[5] Ten Hoopes moeder hadeen eigen manufacturenwinkel in de Haarlemse Lourens Kostersstraat (de familiewoonde boven deze winkel). Hun buurman was NSB-lid. Deze hoorde Ten Hoopesmoeder geregeld en zonder twijfel tot zijn grote genoegen de melodie van“Deutschland, Deutschland über alles” op haar piano spelen. Dat de familie TenHoope daarbij “Deutschland, Deutschland, unter alles” zong, hoorde hij echterniet.
[6] Haar vaderidentificeerde haar volgens Ten Hoope op 20 juli 1945 als zijn dochter JannetjeJohanna Schaft. Hiermee had hij ook zijn tweede dochter verloren. Hanniesoudere en enige zus was voor de oorlog aan difterie gestorven.
[7] Hannie Schafts ouders woonden in Haarlem. Na de lagere school ging ze naar de HBS aan het Santpoorterplein, vlak bij het huis van haar ouders in de van Dortstraat nr. 60 in Haarlem. Toen ze 18 jaar was ging ze rechten studeren aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. In juli 1940 legde zij het kandidaatsexamen af. Zij was in die tijd lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging (AVSV). In 1940 was ze betrokken bij de oprichting van het nieuwe dispuut genaamd GEMMA. Ze weigerde echter in het voorjaar van 1943 de loyaliteitsverklaring te tekenen, omdat ze moest verklaren dat ze geen handelingen zou verrichten tegen het Duitse leger. Om die reden was ze gedwongen haar studie af te breken.
Foto’s: Familie Ten Hoope
